Aardgasvrij en/of Nul op de meter?

De laatste maanden buitelen de nieuwsberichten over ons heen om snel mogelijk je (bestaande of nieuw te bouwen) huis aardgasvrij of nul op de meter te maken. Ik krijg daarom regelmatig de vraag: wat moet ik nu?

In dit artikel probeer ik u stapsgewijs door het oerwoud van mogelijkheden heen te leiden.

Excel spreadsheet

Als hulpmiddel heb ik een Excel spreadsheet bijgevoegd, waarmee u het energieverbruik, energiekosten en milieubelasting van uw woning kunt uitrekenen. Hierbij worden de volgende uitgangspunten gehanteerd: vloeroppervlakte, type woning en bouwjaar. Het bouwjaar dat u in moet vullen is afhankelijk van de isolatie verbeteringen die u in uw huis hebt doorgevoerd.
Hiermee kunt u uw eigen woning (bijvoorbeeld) vergelijken met 2 woningen die u verbeterd hebt. De uitvoer resultaten kunt u gebruiken als startpunt om offertes aan te vragen voor het verbeteren van uw woning of voor nieuwbouw. Tevens krijgt u een indruk van de milieu-effecten van de door u genomen maatregelen.

De volgende milieu-effecten worden getoond: CO2 uitstoot en PER.

CO2 uitstoot

Hierover valt veel te zeggen. In deze spreadsheet is alleen uitgegaan van CO2 uitstoot als gevolg van de verbranding van fossiele brandstoffen. Er is geen CO2 uitstoot meegenomen ten gevolge van het bouwen of verbeteren van de woning. Voor de berekening kunt u kiezen uit Grijze stroom, Groene stroom en biomassa.

We willen tegenwoordig allemaal een woning zonder CO2 uitstoot, dus leggen we ons dak en sommige mensen de tuin vol met zonnepanelen. Als we dan Groene stroom afnemen, komt de CO2 berekening op 0 uit. Nul op de CO2 meter!

U zult begrijpen als we dit allemaal zo gaan doen de elektriciteitsbehoefte in de winter enorm toeneemt en er enorm veel (fossiele) elektriciteitscentrales nodig zijn om aan de energiebehoefte te voldoen. Dit is natuurlijk niet de bedoeling. Om deze reden hebben enkele slimme mensen een indicator bedacht waar een duurzaam huis aan moet voldoen: de PER indicator.

PER

Dit staat voor Primary Energy Renewable. Om de lengte van deze blog enigszins in de hand te houden, verwijs ik voor een uitgebreide uitleg naar een heel duidelijk artikel; zie https://passipedia.org/certification/passive_house_categories/per). Het komt er op neer dat hoe lager de PER, hoe duurzamer het huis.

Wat hierbij opvalt is dat de PER voor elektriciteit en gas t.b.v. verwarming vrijwel gelijk zijn. Dit betekent dat 1 kWh energie geleverd door gas (m.b.v. CV-ketel) ongeveer net zo slecht is als 1 kWh elektriciteit dat gebruikt wordt door een warmtepomp. Dit is goed te verklaren: het rendement (COP) van een warmtepomp t.b.v. verwarming is ongeveer 4 (Bron: Tweakers.net). Hoe zit het nu als de electriciteit geleverd wordt door een gasgestookte elektriciteitscentrale? 1 m3 gas levert ongeveer 5 kWh elektriciteit op (of 9 kWh warmte). 5 kWh elektriciteit levert ongeveer 20 kWh warmte op met een warmtepomp. Dit betekent dat je voor verwarming beter gas kunt verstoken in een gascentrale dan in een CV-ketel. Voor tapwater zijn de verschillen minder groot omdat het rendement van een warmtepomp een stuk slechter is. Een zelfde redenering gaat ook op voor de CO2 uitstoot.

Statement

Een statement dat ik wel durf te maken is dat het aardgasvrij maken van een bestaande woning op dit moment financieel vrijwel nooit interessant is. Hiervoor kunt u beter nog enkele jaren wachten totdat de bouwers en installateurs ervaring opgedaan hebben met het (ver-)bouwen van energiezuinige (nieuwbouw)woningen. Het bewijs hiervoor is de slechte kwaliteit van de meeste woningen die nu gebouwd worden: lage prijs en snelheid zijn nog steeds de belangrijkste criteria. Daarbij weten de meesten ook nog niet eens hoe ze zonder koudebruggen en luchtdicht moeten bouwen. En als ze het al weten kunnen ze het niet, bij gebrek aan de juiste mentaliteit (1), opleiding (2) en ervaring (3) bij de medewerkers (4) en toeleveranciers (5). Vijf (!) onderdelen die essentieel zijn voor een energiezuinige woning.

Dit in tegenstelling tot een nieuwe energiezuinige woning. Een aardgas ketel is hiervoor niet meer nodig; bovendien heeft een moderne energiezuinige woning meestal enige koeling (met name voor de slaapkamers) nodig die uitstekend met een warmtepomp gerealiseerd kan worden.

Prijzen

In de spreadsheet heb ik alleen prijzen opgenomen van energie. Bewust niet van apparatuur- en installatiekosten omdat deze van teveel factoren afhankelijk zijn. Enkele goede (denk ik) richtlijnen worden gegeven op de website van Milieucentraal (http://www.milieucentraal.nl), maar er gaat niets boven enkele goed onderbouwde offertes. Oh ja, hoe weet u of een offerte compleet en goed in elkaar zit? Neem hiervoor een onafhankelijk deskundige in de arm! Ik heb al zoveel fout zien gaan door mensen die dachten dat ze wel een huis konden bouwen.

Ik ben geen bouwdeskundige, maar heb de afgelopen jaren al vele knullige en onnodige bouwfouten langs zien komen. De tijden zijn veranderd, maar helaas de bouwmethodes nog niet. Een moderne duurzame woning kun je eigenlijk alleen nog maar bouwen als je als opdrachtgever een adviseur hebt die aan jouw kant staat tijdens het gehele bouwtraject.

Energiebehoefte woning

De energiebehoefte bestaat uit de volgende componenten: verwarming, tapwater en overig. De eerste 2 spreken voor zich; de categorie overig kan van alles bevatten: ventilatie, verlichting, server, witgoed apparaten, vijverpomp, camerabewaking, waterbed.. De hoeveelheid energie voor de categorie overig zal daarom voor iedereen verschillend zijn.

Verwarming

Als we kijken naar de hoeveelheid energie die nodig is voor verwarming, heeft de installatiebranche in het verleden een formule bedacht die een indicatie geeft hoeveel energie een woning verbruikt op jaarbasis. Voor EPC woningen is deze formule in deze spreadsheet gehanteerd. Voor BENG en Passiefwoningen wordt een andere methode gebruikt. Wat hierbij opvalt is dat veel mensen zullen zeggen: mijn huis verbruikt veel minder gas dan de berekening aangeeft. Dit is eenvoudig te verklaren: de formule gaat uit van een constante temperatuur voor het hele huis van 20 gr C gedurende het hele jaar. Eerlijk gezegd ken ik bijna niemand die zijn huis zo stookt met gas. Dus in de praktijk is het gasverbruik (veel) lager dan de berekening aangeeft. En dus ook de CO2 uitstoot… Een interessant onderzoek naar de relatie tussen huishoudenskenmerken en -gedrag, energielabel en werkelijk energiegebruik in Amsterdamse corporatiewoningen  is enkele jaren geleden uitgevoerd door de TU Delft:  Zie OTB-TU-Delft-Relatie-tussen-huishoudenskenmerken-en-gedrag-energielabel-en-werkelijk-energiegebruik.

Het wordt anders als u uw huis met vloerverwarming gaat verwarmen. Typisch iets voor goed geïsoleerde woningen. Vloerverwarming is traag, zodat je vaak ziet dat de temperatuur in zo’n woning veel constanter is. Zeker in moderne, beter geïsoleerde huizen. Het berekende gasverbruik zal hier beter overeenkomen. Als je weinig of niets aan de isolatie doet en overgaat naar een warmtepomp met vloerverwarming zul je dus zien dat je energieverbruik fors omhoog gaat.

Tapwater

Ik zou haast willen zeggen: er is geen zuinigere (energie-efficiëntere) manier om tapwater op te wekken dan met een gasketel. Zo zie je dat hybride warmtepompen voor tapwater verwarming nog steeds gebruik maken van gas. Omdat bij douchen de energievraag hoog is, is er relatief veel capaciteit nodig om water op te warmen. En hier zie je dus het probleem met warmtepompen: omdat deze apparaten bij tapwatervraag op vol vermogen gaan draaien, is hun rendement laag. Voor een deel kan dit opgevangen worden door het toevoegen van een buffervat. Maar ook dit heeft nadelen: warmteverlies en de noodzaak om legionella vorming te voorkomen dat ook relatief veel energie kost.

Als je de ruimte in huis hebt is de energetisch ideale oplossing een warmtepomp die tapwater kan verwarmen op nomimale capaciteit; een relatief groot buffervat zodat je met een lage temperatuur kunt werken (dus weinig warmteverlies) en een zogenaamd tapwaterstation waarmee middels een warmtewisselaar het warme water uit het buffervat schoon water verwarmd zonder risico op legionellavorming. Helaas worden dit soort systemen niet standaard geleverd: de meeste warmtepompen kunnen dit niet; de meeste installateurs hebben hier al helemaal geen kaas van gegeten.

Maar in mijn optiek hoeft zo’n oplossing niet duurder te zijn dan een systeem met zonnecollectoren. Energetisch is deze oplossing veel beter en bovendien kun je de ruimte op het dak beter vol leggen met PV-panelen.

Lucht-water Warmtepomp of Aard Warmtepomp?

Het is mijn overtuiging dat als je een nieuwe energiezuinige woning goed isoleert, een Aard Warmtepomp altijd te duur is. De enige goede reden die ik zie is dat een Lucht Warmtepomp geluidsoverlast kan veroorzaken; met een Aard Warmtepomp heb je hier geen last van. Voor bestaande woningen kunnen Aard Warmtepompen wel een aantrekkelijke oplossing zijn.

Wat zijn mijn argumenten?
Een goede Lucht-water Warmtepomp heeft vrijwel net zo’n hoog rendement als een Aard Warmtepomp. De uitzondering is als het heel koud is, maar wat de meeste mensen vergeten is dat dan de zon meestal schijnt en dan heb je met een goed ontworpen energiezuinige nieuwbouwwoning helemaal niet zoveel energie nodig. Bovendien houdt een goed geïsoleerde woning zijn warmte heel goed vast zodat de warmtevraag helemaal niet zo extreem is bij zeer lage temperaturen. In mijn optiek is dit een misverstand dat nog wijdverspreid is.
De levensduur van de Aardwarmte bron is beperkt. Vaak zijn de garanties die je krijgt beperkt terwijl de kosten voor het maken van de put erg hoog zijn.

Stoken op hout

Veel mensen hebben nu een open haard of houtkachel in huis. Wist dat u zelfs een energiezuinig vrijstaand huis op enkele m3’s hout kunt stoken? Ook hier geldt: bezint eer ge begint. Zo’n project is niet eenvoudig en lukt niet zonder de juiste adviseurs.
Voor de liefhebbers heb ik deze optie ook meegenomen in mijn spreadsheet. Stoken op hout of pellets is, mits schoon en goed gedroogd, een uiterst milieuvriendelijke manier om je huis te verwarmen. Een moderne kachel heeft vrijwel geen roetuitstoot en kan daarom in combinatie met een buffervat en vloerverwarming een prima alternatief voor een CV ketel zijn.

Infraroodpanelen

Zoals u op de website van Milieucentraal kunt lezen, is het advies om deze spaarzaam te gebruiken. Ga vooral niet je hele huis hierop verwarmen; hier zijn ze niet voor bedoeld en het levert een hele hoge PER op.

Uitgangspunt: woning in eigendom

Als u geen vrijstaande woning hebt, zijn uw mogelijkheden beperkt. Grootschalige aanpassingen kun je veel goedkoper met het hele huizenblok doen.

Mijn advies in deze situatie is: begin met zo veel mogelijk te isoleren: dakisolatie, spouwmuurisolatie en vloerisolatie. Belangrijk is ook om tijdens de isolatie-werkzaamheden zoveel mogelijk koudebruggen te voorkomen en/of op te lossen en alle kieren luchtdicht te maken. Als de kozijnen nog goed zijn, adviseer ik ervoor te zorgen dat zoveel mogelijk ramen van HR++ glas voorzien worden. Moeten de kozijnen vervangen worden? Overweeg dan triple glas. Klinkt erg duur, maar in Duitsland wordt bijna al niet anders meer verkocht. Vergeet u de dakramen niet? Veel mensen vergeten dat de meeste warmte door het dak verdwijnt. Veel goede tips vindt u op de website van milieucentraal.nl.

Als u gaat isoleren, vergeet dan de ventilatie niet. De meeste oudere woningen hebben niet de beschikking over balansventilatie, dus is het belangrijk om in alle kamers roosters in de ramen te monteren. Zet u deze ook open?
De vuile lucht zuigt u af in de badkamer en het toilet, dus zorg ervoor dat de lucht ook onder deze deuren door kan gaan.

Nadat u al deze maatregelen getroffen hebt, zult u merken dat het huis veel comfortabeler is geworden. Uw gasverbruik zal fors afnemen.
Pas zodra de gasketel versleten is, zou ik de stap zetten naar een hybride lucht warmte pomp of een lucht warmte pomp.

Welke volgorde?

Investeren in zonnepanelen, warmtepomp of eerst isoleren?
De beste bespaarmogelijkheid is het isoleren van uw woning. Voor bestaande woningen zou ik dit niet te overdreven doen want de kosten lopen dan fors op.

Vervolgens zou ik zonnepanelen op het dak leggen: terugverdientijd is nu zo’n 7 jaar.
Als u een warmtepomp overweegt, is het belangrijk dat de woning echt goed geisoleerd is, want anders krijg je je woning niet comfortabel warm of alleen tegen hoge energiekosten. Hiermee schiet je natuurlijk je doel voorbij. Opties die je dan hebt zijn lage temperatuur radiatoren, maar de penalty is dat deze een stuk groter zijn.

Mijn kennis stokt hier; goed advies is hier erg belangrijk. Eerlijk gezegd zou ik hier nog even mee wachten aangezien de kennis en ervaring bij adviseurs en installateurs nog erg beperkt is. Een goede nieuwe energiezuinige woning bouwen kunnen de meeste nog niet eens 😉 Het aanpassen van een bestaande woning is echt veel moeilijker.

Nieuwbouwwoning

Dan komen we bij een nieuwbouw woning. Iedereen heeft kunnen lezen hoe de overheid ons heeft beetgenomen: las je eerst in alle kranten dat per 1 juli de plicht om nieuwe woningen op het aardgasnet aan te sluiten vervalt, nu blijkt het andersom te zijn: het is niet meer toegestaan om nieuwe woningen op het gasnet aan te sluiten, tenzij. Lees hier de volledige toelichting op de nieuwe wet https://www.lente-akkoord.nl/rvo-factsheet-gasaansluitplicht-nieuwbouw/. Overigens lijkt het er nu op dat in veel gevallen de plicht pas ingaat op 1 januari 2019.

Het wordt u in veel situaties nog lastiger gemaakt. Naas de verplichting om een alternatief voor gas te nemen, wordt u ook nog verplicht om zonnepanelen aan te schaffen. Zie bijvoorbeeld de duurzaamheidsvisie van de gemeente Veldhoven voor de wijk Huysackers. Deze is hier http://www.nieuwbouw-huysackers.nl/media/142842/duurzaamheidsvisie.pdf te downloaden.

Interessant is om te lezen wat de gemeente precies met Nul op de Meter (NOM) bedoelt. Ook over de financiering is nagedacht: u kunt € 25.000 extra hypotheek hiervoor krijgen.

En nu komt het

Op pagina 7 schrijft de gemeente: wij adviseren bijvoorbeeld om – als u moet kiezen – voorkeur te geven aan extra maatregelen aan de bouwkundige schil (bv. zwaarder isoleren) boven meer installaties. Hierdoor voldoet uw woning nu al aan de nieuwe wettelijke eisen aan ‘bijna energieneutrale gebouwen’ (BENG) die gelden vanaf 1 januari 2020. Extra installaties hebben immers een veel kortere levensduur! Meer informatie hierover vindt u op https://www.lente-akkoord.nl/bouwen-aan-een-goede-schil/.

• U kunt overwegen om te bouwen volgens de passiefhuis-standaard, omdat ook dit concept uitgaat van een zeer duurzame schil, een goede zonoriëntatie, een optimaal binnenklimaat en zeer lage energielasten. Kijk voor meer informatie op www.passiefbouwen.nl.
• Ook ‘active house’, met de visie dat binnenklimaat, comfort en energie in balans zijn en dat het wooncomfort en de gezondheid van bewoners centraal staan, is een interessant woonconcept. Kijk voor meer informatie op https://www.activehousenl.info.
• Voor vrijstaande woningen is het daarnaast interessant te kiezen voor een energieconcept met een warmtepomp op bodemenergie. De bodem in Huysackers is geschikt voor het toepassen van gesloten bodemenergie-systemen. Een dergelijk systeem levert goedkope koeling en comfort in de zomerperiode en een aparte en lastig te plaatsen buitenunit, zoals benodigd voor een warmtepomp op buitenlucht, is niet meer nodig. Veel actuele informatie vindt u op www.lente-akkoord.nl/category/documentatie/publicaties/.

Het enige interessante aspect van een active house vind ik de aandacht voor binnenklimaat en comfort. Met name de aandacht voor voldoende lichtinval vind ik een belangrijk punt. Alhoewel passiefhuizen met veel glas op het zuiden ook vaak aan de active house eisen zullen voldoen.

Mijn spreadsheet

In mijn spreadsheet kunt u de effecten van enkele van deze genoemde punten goed vergelijken. Vul hiervoor 3x de door u gewenste woning in, en kies als bouwjaar: 2018, 2020, 2018. Type huis: bij de 3e passiefwoning. En vergelijk vervolgens de resultaten.
Het zal u niet verrassen dat de passiefwoning de beste resultaten oplevert.

Wat u wel zal verrassen is dat de kosten van een passiefwoning en een BENG woning (verplicht vanaf bouwjaar 2020) vrijwel niet verschillen. Ik vermoed dat het verschil alleen zit in de begeleidingskosten: doordat u een passiefhuis adviseur nodig hebt om tot een gecertificeerde passiefwoning te komen bent u wat extra kosten kwijt. Voor een vrijstaande woning zal dit misschien zo’n 5000 euro zijn, maar u weet dan wel dat u een kwalitief goede woning krijgt.

Ongetwijfeld zal de adviseur hier en daar betere materialen adviseren, die misschien ook zo’n 5000 euro extra kosten. Naar mijn bescheiden mening peanuts op de totale bouwkosten.

Omdat in een BENG woning balansventilatie niet verplicht is, kan deze om deze reden ook iets goedkoper zijn. Maar als u het goed begrepen hebt, wilt u balansventilatie in uw woning hebben: het wooncomfort is veel hoger (want geen koude lucht) en de lucht is veel gezonder. Uiteraard kunt u de ramen gewoon open doen als u dat wilt.
Met als resultaat dat u kwalitatief een veel betere woning hebt, wat zich vertaalt in een hoger woongenot en een hogere restprijs bij verkoop.

Uit de spreadsheet blijkt dat bij een hoekwoning van 170 m2 vloeroppervlakte een Passiefwoning met Lucht-water Warmtepomp een PER heeft die toch zo’n 25% lager is dan bij een BENG woning en zelfs een 67% lager dan een woning die volgens de huidige eisen gebouwd wordt.
Als hier nog enkele zonnepanelen aan worden toegevoegd volgens de NOM eisen dan worden de verschillen nog veel groter: de Passiefwoning wordt dan energieleverend en heeft zelfs een negatieve PER terwijl de andere twee woningtypen nog steeds energie verbruiken.

Tot slot

Een heel lang verhaal, maar ik hoop dat u er iets aan hebt. Hebt u een vraag of opmerking? Schroom deze niet aan mij te sturen; indien relevant, zal ik uw reactie in deze post verwerken.

Johan van der Stoel